De Zwaansebrug
Herberg De Zwaan
De Zwaanse Brug over de Dommel is één van de oudste bruggen van Boxtel. Hij ligt in het centrum van het dorp. In de 14e eeuw was de brug van hout. Boxtelaren noemden deze toen ‘Oude Brug’ of ‘Groote Brug’. Sinds de 18e eeuw heet ze de Zwaanse Brug, genoemd naar Herberg De Zwaan die er vlakbij stond.
Kasseien op de brug
Het was erg belangrijk om de Zwaanse Brug goed begaanbaar te houden, vond het gemeentebestuur een paar eeuwen geleden al. Want de brug maakte deel uit van de unieke Langesteenstraat (nu Rechterstraat) in het centrum. Deze straat was de eerste verharde weg in de regio en daarmee een erg belangrijke verkeersverbinding op de handelsroute van ’s-Hertogenbosch naar Luik. In 1788 ging de beroemde kaartenmaker, landmeter én Boxtelaar Hendrik Verhees zelfs persoonlijk naar Brussel om nieuwe kasseien (stenen) voor de brug te kopen. En ook in latere jaren werd de brug veel onderworpen aan reparaties, renovaties en vernieuwing.
Brug in het licht
In 1939 kreeg de Zwaanse Brug sierverlichting. Het was een cadeau van de Boxtelse Elektriciteitscentrale die er zijn veertigste verjaardag mee opluisterde. De directie van de centrale (in 1899 de eerste van Noord-Brabant!) deed er ook nog een nieuwe leuning bij én betaalde de verbreding van de brug. Van deze gulle gift zien we nu alleen nog een ruitvormig bordje van ijzer terug. Dit hangt om de hoek in de Prins Hendrikstraat, aan het hek van de brug.
Opgeblazen!
In oktober 1944 blies de Duitse bezetter de Zwaanse Brug compleet op. Boxtel lag destijds – de Tweede Wereldoorlog – pal tegen de frontlinies. De Duitsers wilden de opmars van de bevrijdingstroepen vertragen. En dus besloten ze de belangrijkste verkeersverbindingen in Boxtel onklaar te maken. Wat volgde, was een gigantische explosie in het centrum, op de ochtend van 24 oktober 1944. De omwonenden hadden hun huizen gelukkig al verlaten, want een dag eerder hadden ze al verdachte activiteiten bij de brug gezien. Dus er vielen geen slachtoffers. Maar de schade in het Boxtelse centrum was enorm. De brug werd helemaal verwoest, evenals de huizen eromheen. Keien, brokstukken en stukken van de brugleuning waren honderden meters ver weg geblazen. En de luchtdruk had tot in de verre omtrek pannen van de daken gegooid en ruiten uit de sponningen gerukt.
Nieuwe brug geopend
Na de Tweede Wereldoorlog lag er vier jaar lang een houten noodbrug. Zo konden voetgangers en fietsers toch de Dommel oversteken in het centrum. In die periode werd hard gebouwd aan een nieuwe brug: een breed exemplaar met massief stenen relingen. Precies zoals die er vandaag de dag nog steeds zijn. Toen de brug klaar was, was het tijd voor een feestje: op 22 februari 1948, in het bijzijn van veel Boxtelaren, verklaarde mevrouw Van Helvoort (de echtgenote van burgemeester Van Helvoort) de nieuwe brug officieel voor geopend.
Binnendommeltjes
De Zwaanse Brug was – en is – de grootste brug in het Boxtelse centrum. Maar ze bevond zich eeuwenlang in het gezelschap van nog veel meer bruggen. Al waren die een flink formaatje kleiner. Het ging hier om lage bruggen over de Binnendommeltjes. Dit waren kanaaltjes die vanaf de dertiende eeuw het centrum drooghielden. Dankzij dit sterke staaltje watermanagement werd al het water netjes afgevoerd naar de Dommel en hielden de inwoners hun voeten droog. Toen de stroompjes geleidelijk veranderden in open riolen, zijn ze gedempt. Daarmee verdwenen ook de bruggetjes. Om de structuren van de Binnendommeltjes tot leven te wekken, is in 2021 het project Boxtel Binnen de Bruggen van start gegaan. In de Rechterstraat zijn de stroompjes én de ooit aanwezige bruggetjes zichtbaar gemaakt via subtiel straatwerk.